W tym tygodniu, 5 grudnia 2024 r., przypada 30. rocznica podpisania Memorandum o Gwarancjach Bezpieczeństwa w związku z przystąpieniem Ukrainy🇺🇦 do Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, znanego również jako Memorandum Budapesztańskie.
Dokument ten miał zapewnić Ukrainie gwarancje bezpieczeństwa, suwerenności i integralności terytorialnej w zamian za rezygnację z trzeciego co do wielkości arsenału nuklearnego na świecie. Memorandum miało stać się znaczącym krokiem we wzmacnianiu globalnego rozbrojenia nuklearnego i służyć jako przykład dla innych państw do rezygnacji z broni jądrowej.
Jednak w 2014 roku Federacja Rosyjska, która była jednym z gwarantów bezpieczeństwa Ukrainy na mocy Memorandum Budapeszteńskiego, rażąco zlekceważyła ten dokument i prawo międzynarodowe w ogóle i rozpoczęła agresję przeciwko Ukrainie, która przerodziła się w inwazję na pełną skalę w 2022 roku. Działania te stanowią wyraźne naruszenie prawa międzynarodowego, w szczególności Karty Narodów Zjednoczonych, która zobowiązuje państwa do poszanowania suwerenności i integralności terytorialnej innych krajów i opiera się na zasadzie niestosowania siły lub groźby jej użycia.
Memorandum Budapesztańskie nie zapobiegło agresji Federacji Rosyjskiej, jako państwa posiadającego broń jądrową, przeciwko Ukrainie, jako państwu, które zrzekło się swojego arsenału nuklearnego. Nawet konsultacje przewidziane w dokumencie, które Ukraina wielokrotnie próbowała zainicjować, nie odbyły się.
Naruszenie przez Rosję Memorandum Budapeszteńskiego stworzyło niebezpieczny precedens, który podważył zaufanie do samej idei rozbrojenia nuklearnego. Zamiast tego obserwujemy aktywne próby tworzenia lub rozbudowy istniejących arsenałów nuklearnych przez różne kraje od regionu Indo-Pacyfiku i Bliskiego Wschodu po obszar euroatlantycki.
Niewypełnienie funkcji Memorandum Budapeszteńskiego doprowadziło do katastrofalnego wzrostu zagrożeń dla bezpieczeństwa nie tylko Ukrainy, ale także innych krajów i regionów, w tym Europy, obszaru euroatlantyckiego, Azji Środkowej i Południowo-Wschodniej, Bliskiego Wschodu oraz ogólnie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
Obecnie Memorandum Budapeszteńskie jest pomnikiem krótkowzroczności w podejmowaniu strategicznych decyzji dotyczących bezpieczeństwa. Powinno ono służyć jako przypomnienie dla obecnych przywódców społeczności euroatlantyckiej, że budowanie europejskiej architektury bezpieczeństwa kosztem interesów Ukrainy, zamiast brać je pod uwagę, jest skazane na niepowodzenie.
Niezapewnienie Ukrainie rzeczywistych, skutecznych gwarancji bezpieczeństwa w latach 90. było strategicznym błędem, który wykorzystała Moskwa. Ten błąd musi zostać naprawiony. Ukraina musi otrzymać jasne, prawnie wiążące gwarancje bezpieczeństwa, które będą zgodne z jej znaczącym wkładem w globalne rozbrojenie nuklearne oraz utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
Wzywamy Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię, sygnatariuszy Memorandum Budapeszteńskiego, Francję i Chiny, które do niego przystąpiły, a także wszystkie państwa-strony Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, do wsparcia zapewnienia Ukrainie skutecznych gwarancji bezpieczeństwa.
Jesteśmy przekonani, że jedyną realną gwarancją bezpieczeństwa dla Ukrainy, a także środkiem odstraszającym przed dalszą rosyjską agresją na Ukrainę i inne państwa, jest pełne członkostwo Ukrainy w NATO.
Mając za sobą gorzkie doświadczenie Memorandum Budapeszteńskiego, nie zaakceptujemy żadnych alternatyw, surogatów czy substytutów dla pełnego członkostwa Ukrainy w NATO.
Zaproszenie Ukrainy do NATO już teraz stanie się skuteczną kontrą na rosyjski szantaż i pozbawi Kreml złudzeń co do możliwości utrudnienia integracji euroatlantyckiej Ukrainy. Jest to również jedyna szansa na powstrzymanie erozji kluczowych zasad nierozprzestrzeniania broni jądrowej i przywrócenie zaufania do rozbrojenia nuklearnego.
30. rocznica podpisania Memorandum Budapeszteńskiego jest dogodną okazją do podjęcia skutecznego kroku w kierunku przystąpienia Ukrainy do Traktatu Waszyngtońskiego.